Σαν σήμερα, 2 Οκτωβρίου 1944

Λήγει η εξέγερση της Βαρσοβίας

Η εξέγερση της Βαρσοβίας ήταν πιθανότατα η μεγαλύτερη επιχείρηση που οργανώθηκε και εκτελέστηκε από μια αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια του πολέμου. Διήρκησε δύο μήνες και έληξε με περίπου 200.000 νεκρούς και ολόκληρη την πόλη κατεστραμμένη. Ως προς την επίτευξη του στόχου της, η εξέγερση ήταν μια πλήρης αποτυχία, αλλά ως προς την ανάδειξη της αυταπάρνησης και της αυτοθυσίας του πολωνικού λαού, ήταν μια μεγάλη επιτυχία.

 

Την 23^η Ιουλίου 1944, ο Κόκκινος Στρατός άρχισε τη μεγάλη εαρινή του επίθεση κατά μήκος της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας και των βαλτικών χωρών. Παρόλο που οι Γερμανοί είχαν προβλέψει πού θα χτυπήσουν οι Σοβιετικοί, δεν μπόρεσαν να αντιτάξουν αποτελεσματική άμυνα απέναντι τους. Η σοβιετική επίθεση είχε καλύψει περίπου 1.000 χιλιόμετρα μέσα σε 5 εβδομάδες, σ’ ένα μέτωπο πλάτους 400 χιλιομέτρων. Τις τελευταίες μέρες του Ιουλίου, οι Σοβιετικοί πλησίαζαν τα προάστια της Βαρσοβίας. Ο Χίτλερ διέταξε τους στρατιώτες του να υπερασπιστούν με κάθε κόστος την πόλη, αυτοί όμως βρίσκονταν σε δεινή θέση. Παρ’ όλα αυτά, κατάφεραν να σταματήσουν τους Σοβιετικούς στα προάστια της πόλης, σε μάχες που διεξήχθησαν από τις 30 Ιουλίου μέχρι τις 5 Αυγούστου.

Ο ερχομός των Σοβιετικών ενθάρρυνε τους Πολωνούς στη Βαρσοβία και έτσι η ηγεσία της Armia Krajowa, του μεγαλύτερου αντιστασιακού κινήματος, προσέγγισε την εξόριστη κυβέρνηση στο Λονδίνο ζητώντας την άδεια για να ξεκινήσει η εξέγερση, η οποία βρισκόταν στα σκαριά εδώ και μερικούς μήνες. Ο στρατηγός Κομορόφσκι, αρχηγός της A.K, πίστευε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή, καθώς είχε ενημερωθεί ότι οι Σοβιετικοί είχαν διασχίσει τον ποταμό Βιστούλα. Ωστόσο δεν γνώριζε τις ακριβείς λεπτομέρειες των μαχών που διεξάγονταν, όπως επίσης και τις επόμενες κινήσεις των Σοβιετικών. Η έναρξη της όλης επιχείρησης ορίστηκε για την 1^η Αυγούστου. Κατά την έναρξη της εξέγερσης, η A.K αριθμούσε περίπου 12.000 μαχητές στην πόλη. Τα όπλα έφταναν για 4.000 από αυτούς. Οι δυνάμεις των Γερμανών αποτελούνταν από περίπου 20.000 άνδρες, της Βέρμαχτ, των SS και της Αστυνομίας. Επιπλέον, είχαν στη διάθεση τους άρματα μάχης, πυροβολικό και αεροσκάφη, απέναντι στα οποία οι Πολωνοί ήταν ανίσχυροι.

 

Στις 5 το πρωί της 1^ης Αυγούστου, οι αντάρτες ξεκίνησαν τις εχθροπραξίες, όμως από την αρχή κιόλας, τα πράγματα δεν έβαιναν καλώς. Οι Γερμανοί είχαν κινητοποιηθεί μέχρι το απόγευμα και έτσι οι άπειροι νεαροί Πολωνοί είχαν να αντιμετωπίσουν τον εχθρό που είχε οχυρωθεί, με το φως της ημέρας. Συνεπώς, δεν αποτελεί έκπληξη το ότι οι περισσότεροι στόχοι δεν επιτεύχθηκαν. Η περισσότερη πρόοδος είχε σημειωθεί στο κέντρο της πόλης, όμως δεν ήταν αρκετή ώστε να ενωθούν οι εκεί μαχόμενοι με τα άλλα μέρη της εξεγερμένης πόλης. Σε κάποια προάστια (π.χ Zoliborz, Ochota), τα πράγματα πήγαιναν τόσο άσχημα, έτσι ώστε οι παρτιζάνοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στα δάση περιμετρικά της πόλης. Οι επιθέσεις στα αεροδρόμια Okecie και Bielany αποκρούστηκαν από τους Γερμανούς, όπως και αυτή στο ραδιοφωνικό σταθμό του Raszyn. Το πρώτο λοιπόν χτύπημα ήταν μερικώς μόνο επιτυχές. Μεγάλο μέρος της πόλης βρισκόταν πλέον υπό τον έλεγχο των εξεγερμένων, αλλά ακόμα κι εκεί υπήρχαν ακόμη κάποιοι οχυρωμένοι θύλακες αντίστασης των ναζί.

 

Τόσο οι Πολωνοί, όσο και οι Γερμανοί είχαν υποστεί σημαντικές απώλειες από την πρώτη κιόλας μέρα. Αλλά και οι δύο πλευρές λάμβαναν ενισχύσεις. Για τους Γερμανούς ήταν οι δυνάμεις που έρχονταν προς τα ανατολικά για να αντιμετωπίσουν τους Σοβιετικούς, ενώ για τους εξεγερμένους ήταν η υποστήριξη του πληθυσμού της πόλης και η εμπειρία που είχαν αποκτήσει ύστερα από πέντε χρόνια κατοχής.

 

Μέχρι τις 4 Αυγούστου, μεγάλες περιοχές (Śródmieście, Powiśle, Starówka, Wola, Żyrardów Mokotów) βρίσκονταν υπό πολωνικό έλεγχο. Όλες μαζί αποτελούσαν ένα μεγάλο μέρος της πόλης. Ωστόσο, με το πέρασμα των ημερών, οι προμήθειες και τα πυρομαχικά λιγόστευαν. Οι Πολωνοί πίστευαν ότι ο Κόκκινος Στρατός θα περνούσε τον ποταμό για να τους βοηθήσει και ο Κομορόφσκι έστειλε μήνυμα στο Λονδίνο ζητώντας τη ρίψη εφοδίων από αέρος και την πίεση προς τους Σοβιετικούς έτσι ώστε να συνδράμουν τους εξεγερμένους. Διέταξε επίσης την παύση όλων των επιθετικών επιχειρήσεων, προκειμένου να εξοικονομηθούν πυρομαχικά. Έτσι άρχισε η αναμονή για τη σοβιετική αλλά και τη δυτική βοήθεια. Η δεύτερη μόνο έφτασε: πολωνικά αεροσκάφη έκαναν ρίψεις πολεμοφοδίων από βάσεις στην Ιταλία. Αυτή η βοήθεια δεν ήταν αρκετή, καθώς πολλές ρίψεις έγιναν σε εδάφη κατεχόμενα απ’ τους Γερμανούς και έτσι αυτή η επιχείρηση εγκαταλείφθηκε.

 

Η 5^η Αυγούστου ήταν η αρχή των αποφασιστικών αντεπιθέσεων των Γερμανών. Το χτύπημα ήρθε απ’ την περιοχή Wola και μετά από τρεις μέρες σφοδρών μαχών, οι (περίπου 5.000) στρατιώτες της Βέρμαχτ λύγισαν την αντίσταση των (2.000 ελλιπώς εξοπλισμένων) αμυνομένων. Αυτό δημιούργησε μια σφήνα ανάμεσα στο Śródmieście και στο Stare Miasto, χωρίζοντας τον θύλακα των ανταρτών στα δύο. Την ίδια στιγμή, η άλλη γερμανική σφήνα στην περιοχή Mokotów-Ochota αποκρούστηκε από τους Πολωνούς, προστατεύοντας την περιοχή Śródmieście για περίπου μία εβδομάδα και αποτρέποντας μια πρόωρη κατάρρευση του μετώπου. Οι Γερμανοί σημείωσαν μικρή μόνο πρόοδο, καταλαμβάνοντας έναν από τους κύριους άξονες κατά μήκος του Βιστούλα. Μέχρι την 10^η Αυγούστου, η ηγεσία της A.K γνώριζε το αποτέλεσμα της μάχης μεταξύ Σοβιετικών και Γερμανών και ότι οι πρώτοι δεν επρόκειτο να προελάσουν για να απελευθερώσουν τη Βαρσοβία. Μια διαταγή η οποία προέβλεπε την υποχώρηση των ανταρτών μπροστά στις γερμανικές επιθέσεις, ανακλήθηκε, για να μπορέσει να αποκατασταθεί οι επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων περιοχών της πόλης. Ταυτόχρονα, οι Γερμανοί άρχισαν να ξεσπούν την οργή τους στον άμαχο πληθυσμό. Χιλιάδες άνθρωποι εκτελέστηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν ως ανθρώπινες ασπίδες μπροστά στα χαρακώματα των ανταρτών. Ήταν πλέον φανερό ότι η μάχη εξελισσόταν σε έναν μακρύ και επίπονο αγώνα ανάμεσα στην ανδρεία και την αποφασιστικότητα απ’ τη μια και στην καλύτερη οργάνωση και αριθμητική υπεροχή απ’ την άλλη.

 

Μετά την πτώση του προαστίου Wola, η γερμανική επίθεση επικεντρώθηκε στην περιοχή Stare Miasto, όπου βρισκόταν ο μεγαλύτερος θύλακας των Πολωνών όπως επίσης και οι γέφυρες που οδηγούσαν στην άλλη όχθη του Βιστούλα. Η επίθεση ξεκίνησε στις 12 Αυγούστου και μετά από σκληρές μάχες, οι Πολωνοί αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν. Παράλληλα με αυτή την οπισθοχώρηση, εξαπέλυσαν μια αντεπίθεση για να επανενώσουν τις περιοχές Śródmieście και Stare Miasto, η οποία παρ’ ότι ανεπιτυχής, κατάφερε να απασχολήσει μέρος των γερμανικών δυνάμεων, αποσπώντας τους από την κύρια επίθεση τους. Τελικά, η περιοχή Stare Miasto πέρασε στον έλεγχο των ναζί. Στις 6 Σεπτεμβρίου, κατέλαβαν το Powiśle και οι επιθέσεις τους στην περιοχή Czerniaków περιόρισε τις θέσεις των Πολωνών σε ένα μικρό κομμάτι γης ανάμεσα στις περιοχές Wilanowska και Zagórna. Από τις 16 του μήνα οι αντάρτες δημιούργησαν κάποια προγεφυρώματα κοντά σε κάποιες γέφυρες στις περιοχές Czerniaków και Żoliborz, όμως μέχρι τις 22 οι Γερμανοί, με τη βοήθεια της 9^ης Στρατιάς κατάφεραν να τα εξαλείψουν. Το επόμενο χτύπημα έγινε στο Mokotów, όπου οι Πολωνοί παραδόθηκαν στις 27 Σεπτεμβρίου, ενώ την ίδια κατάληξη είχαν οι μάχες στο Jaktorów και στο Żoliborz (29 και 30 του μήνα αντίστοιχα).

 

Αντιμετωπίζοντας άθλιες συνθήκες πλέον, η A.K άρχισε διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς στις 30 Σεπτεμβρίου. Στις 2 Οκτωβρίου, υπογράφεται η παράδοση των πολωνικών δυνάμεων. Ο εκτοπισμένος πληθυσμός οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Prószków, απ’ όπου μεταφέρθηκαν σε άλλα στρατόπεδα εργασίας (και εξόντωσης) στην υπόλοιπη Πολωνία και τη Γερμανία. Το 80% της Βαρσοβίας ισοπεδώθηκε από τις γερμανικές δυνάμεις. Οι απώλειες της μάχης που διήρκεσε 63 ημέρες ήταν πολύ μεγάλες: οι Πολωνοί παρτιζάνοι έχασαν περίπου 17.000 άνδρες (25.000 ήταν οι τραυματίες), οι νεκροί άμαχοι ανέρχονται σε 150.000 και οι Γερμανοί στρατιώτες σε 25.000. Τέλος, ο ρόλος που έπαιξαν οι Σοβιετικοί έχει αποτελέσει έκτοτε αντικείμενο συζητήσεων, ως ένα απ' τα κυριότερα θέματα σχετικά με την εξέγερση, καθώς υποστηρίζεται ότι δεν προήλασαν στην πόλη, αφού τους συνέφερε η καταστολή της και η αποδυνάμωση των Πολωνών.