Σαν σήμερα, 20 Μαίου 1944: Η λήξη του Συνεδρίου του Λιβάνου και το "Εθνικό Συμβόλαιο"

                                     

Αναμφίβολα η περίοδος από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο του 1944 αποτελεί ένα ορόσημο στην πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος. Το γεγονός, που έγινε ο κινητήριος μοχλός  των μετέπειτα εξελίξεων, ήταν χωρίς καμία διαφωνία  η συγκρότηση εκ μέρους του ΕΑΜ της περίφημης Π.Ε.Ε.Α, της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης στις 10 Μαρτίου του 1944. Αυτή η κίνηση ερμηνεύεται ως μια προσπάθεια του ΕΑΜ και του ΚΚΕ να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων σε περίπτωση, που δεν καθίστατο εφικτό να σχηματισθεί κυβέρνηση εθνικής ενότητος. Όμως, από την φύση της η λεγόμενη «κυβέρνηση του βουνού» δρούσε ανταγωνιστικά ως προς την εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού, που είχε την έδρα της στην Μέση Ανατολή, αυξάνοντας τους φόβους των αστικών πολιτικών δυνάμεων, καθώς και των Βρετανών, για τις αληθινές πολιτικές προθέσεις της ένοπλης Αριστεράς.

Καταλύτης στην πορεία των γεγονότων προς το Συνέδριο του Λιβάνου αποτέλεσε αναμφίβολα η φιλοΕΑΜική στάση στο στράτευμα της Μέσης Ανατολής, που ξέσπασε στις 4 Απριλίου και συντάραξε τον πολιτικό κόσμο της Αλεξάνδρειας και που οδήγησε άλλωστε στην παραίτηση του πρωθυπουργού Εμμανουήλ Τσουδερού μπροστά στην πίεση των εξεγερμένων. Το κίνημα του Απριλίου μπορεί τελικά να καταπνίγηκε στις 23 του Μήνα από την νέα κυβέρνηση του Σοφοκλή Βενιζέλου μπροστά στις απειλές των Βρετανών και του Τσώρτσιλ προσωπικά , αυτό όμως δεν έλυσε τα υπαρκτά προβλήματα, που αφορούσαν τόσο το πολιτικό, όσο και το πολιτειακό σκέλος της υπόθεσης.

Ήδη, από τις 26 Απριλίου είχε αναλάβει την πρωθυπουργία ένας νεοφερμένος στια υποθέσεις της Μέσης Ανατολής, ο Γεώργιος Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου στο παρελθόν είχε υπάρξει επιφανής υποστηρικτής της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Από το 1943, όμως, τα πράγματα είχαν αρχίσει να αλλάζουν αισθητά. Η ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ και η συνεχιζόμενη αύξηση της ισχύς του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχαν μεταβάλει την πολιτική σκέψη του Παπανδρέου. Πίστευε ακράδαντα, ότι το ΕΑΜ αποσκοπούσε  σε μια μεταπολεμική μονομερής κατάληψη της εξουσίας. Έτσι, στο μυαλό του Παπανδρέου προείχε πλέον η συσπείρωση όλων των αστικών δυνάμεων και η αμέριστη υποστήριξη των Συμμάχων, έστω και αν αυτό σήμαινε, ότι έπρεπε να τεθεί στο περιθώριο το ζήτημα της μορφής του μεταπολεμικού πολιτεύματος. Χαρακτηριστικό της σκέψης του Γεωργίου Παπανδρέου αποτελεί ένα υπόμνημα του στις τότε κυβερνήσεις της Ελλάδος και της Βρετανίας το 1943, όπου αναφέρεται στην ανάγκη μιας “ Σοσιαλιστικής Πανευρώπης”, η οποία θα μπορούσε να ανταγωνιστεί την κοινωνική ακτινοβολία της Σοβιετικής Ένωσης, «εις τρόπον ώστε η Ρωσία να παραμείνει υλική απειλή και όχι ηθική δύναμις, κίνδυνος και όχι προσδοκία»….(«Μόνο μέσα εις την Σοσιαλιστικήν Πανευρώπην, επικουρούμενη από την ηθικήν και υλικήν δύναμιν του Φιλελεύθερου Αγγλοσαξωνισμού, ημπόρει και η Ελλάς να  εύρη το αίσθημα της ασφάλειας της απέναντι του καταθλιπτικού κινδύνου του Κομμουνιστικού Πανσλαβισμού»…)

Η πανεθνική Διάσκεψη με στόχο τον σχηματισμό ενιαίας κυβέρνησης είχε αποτελέσει αντικείμενο πρότασης τόσο του Εμμανουήλ Τσουδερού, όσο και του Σοφοκλή Βενιζέλου. Το ΕΑΜ είχε ανακοινώσει την συμμετοχή του ήδη από τις 6 Απριλίου και οι αστικές δυνάμεις  λίγο αργότερα με μήνυμα του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ο οποίος τασσόταν, όμως κατά της διεύρυνσης της κυβερνήσεως με το σκεπτικό, ότι «οποιαδήποτε συμφωνία, ήτις θα δεχθεί ως βάσην την ΠΕΕΑ, θα είναι ουσιαστικά υποταγή στο ΕΑΜ». Στις εργασίες του Συνεδρίου συμμετείχαν εκπρόσωποι από την εξόριστη κυβέρνηση, τα αστικά κόμματα, καθώς και από το σύνολο της Αντίστασης. Ξεχωριστά εκπροσωπήθηκαν το ΕΑΜ, το ΚΚΕ, ο ΕΛΑΣ και η ΠΕΕΑ. Πιο συγκεκριμένα στις διεργασίες του Λιβάνου συμμετείχαν οι κάτωθι:ο  Γεώργιος Παπανδρέου, ως πρόεδρος της Κυβερνήσεως, οι Σοφοκλής Βενιζέλος, Κ. Ρέντης , Γ.Εξηντάρης και Γ. Βασιλειάδης εκ μέρους του κόμματος των Φιλελευθέρων, ο Δ. Λόντος εκ μέρους του Λαικού Κόμματος, ο Σπ. Θεοτόκης εκ μέρους του Εθνικού Λαικού Κόμματος , ο Π. Ρούσσος εκ μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Γ. Σακαλής εκ μέρους του Προοδευτικού Κόμματος, ο Αλ. Μυλωνάς του Αγροτικού Δημοκρατικού Κόμματος, ο Ι. Σοφιανόπουλος της Ενώσεως Αριστερών, ο Π. Κανελλόπουλος του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος, ο Φ. Δραγούμης ως ανεξάρτητος, οι Α.Σβώλος, Α. Αγγελόπουλος και Ν. Ασκούτσης ως εκπρόσωποι της ΠΕΕΑ, οι Μ. Πορφυρογένης και Δημ. Στρατής από το ΕΑΜ, ο υποστράτηγος Στ. Σαράφης από τον ΕΛΑΣ, ο Αντισυνταγματάρχης Μεταξάς και ο Λοχαγός Μεταξάς από τον ΕΔΕΣ, ο Γ. Καρτάλης εκπρόσωπος της ΕΚΚΑ και τέλος ο υποστράτηγος Κ. Βεντήρης και ο Α. Σταθάτος εκ μέρους των εθνικών δυναμικών οργανώσεων.

Οι εργασίες του Συνεδρίου ξεκινούν στις 17 Μαΐου στο Ντουρ Ελ Σάουερ, ένα σταθμό κοντά στη Βηρυτό. Το κλίμα όμως μεταξύ των συνέδρων, που ήταν ήδη επιβαρυμένο από την προαναφερθείσα στάση του Απριλίου, δηλητηριάστηκε από την γνωστοποίηση ενός φοβερού γεγονότος: Της διάλυσης του Συντάγματος 5/42 της ΕΚΚΑ από τον ΕΛΑΣ στις 17 Απριλίου και της μετέπειτα εκτέλεσης του Συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού. Οι Εκπρόσωποι της ΠΕΕΑ για έναν ανεξήγητο λόγο δεν είχαν ενημερωθεί από το ΚΚΕ για αυτό το τρομερό συμβάν. Έτσι, πριν από την έναρξη του Συνεδρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου πλησιάζει τον ανυποψίαστο Αλέξανδρο Σβώλο:

-Πώς πάει ο Ψαρρός;

-Με τα τελευταία νέα, ήταν απολύτως καλά.

Ο Παπανδρέου του κουνάει το τηλεγράφημα, που αναγγέλλει την δολοφονία του αρχηγού της ΕΚΚΑ……….

                                                         

Πρώτος  έλαβε τον λόγο ο Γεώργιος Παπανδρέου, για να παρουσιάσει τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβερνήσεως του. Το μεγαλύτερο μέρος, όμως, του λόγου του το χρησιμοποίησε ως μια επίθεση καταιγίδα έναντι του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Ξεκίνησε από την καταδίκη ως προδοτικής της στάσεως του Απριλίου του 1944 για την οποία άφησε υπόνοιες ως προς την πολιτική της ΠΕΕΑ εναντί τηςֹ «Θα παρακαλέσω τον κ. Σοφοκλή Βενιζέλο, ο οποίος υπήρξε υπουργός των Ναυτικών και πρόεδρος της Κυβερνήσεως κατά τας ημέρας εκείνας, να δώση μίαν πλήρη εικόνα της εγκληματικής στάσεως, η οποία έβλαψε  τον Συμμαχικό αγώνα, εξυπηρέτησε τον εχθρόν και ετραυμάτισε βαρύτατα την τιμή της Ελλάδος..»). Πιο καυστικός, όμως ήταν στο σημείο, που αναφερόταν στο Ελληνικό Αντάρτικο στα βουνά και στην δραματική κατάσταση της Ελληνικής υπαίθρου. Εκεί ο Παπανδέου  περιγράφει με μελανά γράμματα αυτό που ο ίδιος χαρακτήριζε ως βασίλειο της αχαλίνωτης βίας: “Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της Πατρίδος μας. Σφάζουν οι Γερμανοί, σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας, σφάζου και οι αντάρτες. Σφάζουν και καίουν…..”. Συνεχίζοντας, ρίχνει στις πλάτες του ΕΑΜ τον βάρος για την έναρξη του εμφυλίου πολέμου λέγοντας, ότι η δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δημιούργησε το πρόσφορο έδαφος για την δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας: “Με την τρομοκρατικήν αυτήν δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εδημιουργήθη, δυστυχώς, το ψυχολογικόν κλίμα το οποίον επέτρεψεν εις τους Γερμανούς να επιτύχουν εις το τρίτον έτος της δουλείας ότι δεν είχον κατορθώσει κατά τα δύο πρώτα έτη-την κατασκευήν των Ταγμάτων Ασφαλείας , προορισμός των οποίων είναι ο εμφύλιος πόλεμος…”. Ακολούθησε μια ανάλογης προς το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ επιθετικότητας εκ μέρους του Καρτάλη, εκπροσώπου της ΕΚΚΑ και προσωπικού φίλου του Συνταγματάρχη Ψαρρού:( “Νομίζω, ότι πρέπει να εξετάσουμε την όλην υπόθεση του απελευθερωτικού αγώνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπό μία μεγαλύτερη και σημαντικότερη όψη.Διατείνομαι αυτήν την σrιγμήν, ότι το ΕΑΜ βαδίζει προς κατάληψιν της εξουσίας και ως εκ τούτου αι συμπτωματικαί δηλώσεις πρέπει να είναι σαφείς. Προτού εισέλθω εις την συστηματικήν ανάλυσιν αυτής της υποθέσεως, νομίζω ότι, πρέπει να υποδιαιρέσωμεν την περίοδον του ανταρτικού αγώνος από απόψεως εκδηλώσεως εις τρεις περιόδους. 

1) Μίαν περίοδον από την δουλείαν μέχρι του Στάλιγκραντ.

2) Μεταξύ Στάλιγκραντ, Φεβρουάριος του 43 και Aύγoυσroς - Σεπτέμβριος του 1943. Αυτή

είναι η περίοδος της εκδηλώσεως των πολιτικών σκοπών του, και

3) Η περίοδος του εκδήλου εμφυλίου πολέμου. “).

Στις δριμείς κατηγορίες έναντι της ένοπλής αντίστασης προσπαθεί  να ανταπαντήσει ο Ρούσσος, εκπρόσωπος του ΚΚΕ. Στην προσπάθεια του όμως αυτή προχωρά σε μια αληθινή αποκήρυξη της στάσεως του Απριλίου:” H Αντίσταση και η αιματηρή πάλη του ελληνικού λαού ξεπερνούν με το ηθικό του ανάστημα την τρέλα των πράξεων μερικών ανευθύνων προσώπων, πράξεις οι οποίες, παρόλο που εμπνέονται από την επιθυμία της εθνικής ενότητας, είχαν λυπηρά και καταστροφικά αποτελέσματα, που πρέπει να καταδικάζονται από όλους..”. H αντιπροσωπεία των κατηγορουμένων, αντί να διακόψει τις διαπραγματεύσεις ή να επιβάλει τον τόνο που απορρέει από τη δύναμη των εντολών που εκφράζει, καταποντίζεται στην άμυνα και εκλιπαρεί ελαφρυντικά.. Έχει σαν αποστολή να επιστρέψει με μια συμφωνία πάση θυσία, αλλά δεν έχει περιθώρια ελιγμών. Ο Σβώλος, που ήταν επικεφαλής της ΠΕΕΑ, βρέθηκε ξαφνικά επιβαρυμένος με τον φόνο του Ψαρρού, που ούτε καν ενημερωμένος δεν ήταν περί αυτού. Η λογική της αντιπαράθεσης, που εκφράζεται στο Συνέδριο από την Αριστερά, είναι μια λογική αποφυγής κάθε είδους πρόκλησης έναντι του αντιπάλου. Μια τέτοια λογική οδηγεί, όμως, μοιραία στην συνθηκολόγηση.

Το σχέδιο, που προτείνεται στους εκπροσώπους της Αριστεράς, έχει σαν κύριο σκοπό τη δίωξη των δυνάμεων της Μέσης Ανατολής. Εδώ το ΕΑΜ πιέζει προς την λύση της μη εκτέλεσης κανενός από τους στασιαστές του Απριλίου μη ξέροντας, όμως, πως οι Εγγλέζοι δεν σκοπεύουν να εκτελέσουν κανέναν, απλά θέλουν να πιέσουν το ΕΑΜ. Το σημαντικότερο σημείο, όμως, του σχεδίου αφορά την συγκρότηση ενός στρατού εθνικού, γεγονός που προυποθέτει την Διάλυση του ΕΛΑΣ.( Σε αυτό το σημείο ας δούμε πως περιγράφει αυτό το γεγονός ένας Βρετανός, ο Christofer Woodhouse στο πολύκροτο βιβλίο του “Το Μήλον της Έριδος” : “Το χάσμα μεταξύ του ΕΛΑΣ και των αντιπάλων του ολοκληρώθηκε, όταν ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ συμφώνησαν να ενταχθούν χωρίς όρους στον εθνικό στρατό και ο ΕΛΑΣ αρνήθηκε. Ο Σαράφης δεν κατάφερε  ούτε να επικαλεσθεί το επιχείρημα, ότι τα υπολείμματα της ΕΚΚΑ είχαν ήδη ενταχθεί στα Τάγματα Ασφαλείας. Στηρίχθηκε αδύναμα στη δικαιολογία, ότι ο ΕΛΑΣ δεν μπορούσε να δεχθεί την ενσωματωσή του στον εθνικό στρατό λόγω των στρατιωτικών αξιώσεων των Βρετανών. Όλοι γνώριζαν όμως τον αληθινό λόγο, ότι ο ΕΛΑΣ είχε δηλώσει πίστη σε μια αντίπαλη ελληνική κυβέρνηση…”)  Ένα τέτοιο ντοκουμέντο αντιστοιχεί για την Αριστερά με πραγματική συνθηκολόγηση. Πλέον τα πράγματα είναι πολύ απλά: Ή υπογράφουν και γονατίζουν ή αρνούνται και αποχωρούν. Τελικώς, υπογράφουν με μισή καρδιά την ήττα του ΕΑΜικού κινήματος αφήνοντας απλά το περιθώριο στην ΠΕΕΑ να έχει αυτή το δικαίωμα της τελικής έγκρισης του σχεδίου…

Το κείμενο, που προέκυψε  στις 20 Μαΐου ( το λεγόμενο «Εθνικόν Συμβόλαιον») από το Συνέδριο του Λιβάνου αντηχούσε τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπανδρέου. Το πλήρες κείμενο του Σχεδίου περιελάμβανε τα εξής:

1^ον) Ανασύνταξη και πειθάρχηση των ενόπλων ελληνικών Δυνάμεων της Μέσης Ανατολής υπό την σημαία της ελληνικής πατρίδος..

2^ον) Ενοποίησις και πειθάρχησις υπό τας διαταγάς της ενιαίας Κυβερνήσεως όλων των αντιστασιακών σωμάτων της Ελευθέρας Ελλάδος καθώς και η κινητοποίηση όλων των μαχόμενων δυνάμεων του Έθνους εναντίον των κατακτητών.

3^ον) Κατάργηση της Τρομοκρατίας εις την ελληνική ύπαιθρον και παγίωση της προσωπικής ασφάλειας και της πολιτικής ελευθερίας του λαού, όταν και όπου ο κατακτητής αποσύρεται..

4^ον) Συνεχής μέριμνα διά την επαρκή αποστολήν τροφίμων και φαρμάκων εις την υπόδουλον Ελλάδα, επίσης και την ορεινήν…

5^ον)  Εξασφάλιση, κατά την προσεχή από κοινού μετά των Συμμάχων απελευθέρωσιν της πατρίδος, της τάξεως και ελευθερίας του ελληνικού λαού, εις τρόπον ώστε, απηλλαγμένος και υλικής και ψυχολογικής βίας, να αποφασίσει κυριάρχως και διά το πολίτευμα και διά το κοινωνικόν καθεστώς και διά την κυβέρνησην της αρεσκείας του…

6^ον)Επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδος μας και κατά των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του λαού μας..

7^ον) Πρόνοια διά την άμεσον ικανοποίησιν μετά την Απελευθέρωσιν, των υλικών αναγκών του ελληνικού λαού..

8^ον) Πλήρης ικανοποίησις των εθνικών δικαίων..

(Σημείωση: Όπως βλέπουμε, στην Χάρτα του Λιβάνου δεν αποσαφηνίζεται επαρκώς κανέναν από τα φλέγοντα ζητήματα που αφορούσαν στο πολιτικό σκέλος του προβλήματος. Δεν δίνεται καμία σαφής απάντηση τι μέλλει γενέσθαι με το πολιτειακό ζήτημα, ούτε καν με τον χρόνο εξουσίας της νέας κυβερνήσεως. Τέλος, η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ δεν καταφέρνει να λάβει σαφή απόφαση καταδίκης των Ταγμάτων Ασφαλείας, κάτι που τελικά επιτυγχάνεται λίγους μήνες αργότερα.)

Μετά το πέρας των εργασιών εξεδόθη στην Βηρυτό την 21^η Μαίου 1944 το ακόλουθο επίσημο ανακοινωθέν:

“Χθες, 20 Μαίου 1944, ετερματίσθησαν αι συσκέψεις του Εθνικού Συνεδρίου, εις το οποίον έλαβον μέρος οι αντιπροσώποι ολοκλήρου του πολιτικού κόσμου της χώρας και των μαχητικών οργανώσεων. Ο πρωθυπουργός, Γεώργιος Παπανδρέου, ωμίλησε τελευταίος. Υπεγράμμισε το εθνικόν πρόγραμμα, το οποίον ομοθύμως εγένετο δεκτόν ως Εθνικός υφ’όλων των μελών. Η συνεργασία της μελλοντικής Πανελληνίου κυβερνήσεως Συνασπισμού θα βασισθεί εις αυτόν τον Χάρτην…..”

To πρώτο κλιμάκιο της νέας κυβέρνησης ορκίστηκε λίγες ημέρες αργότερα, στις 24 Μαίου, στο Κάιρο.  Πρωθυπουργός ορίστηκε ο Γεώργιος Παπανδρέου και αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Σημαίνοντα στελέχη που έγιναν υπουργοί ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ως υπουργός ανασυγκροτήσεως , ο Γ. Καρτάλης ως υπουργός Τύπου και ο Σ. Θεοτόκης ως υπουργός Επισιτισμού. Κενές έμεινα οι θέσεις των Υπουργείων Οικονομικών, Εθνικής Οικονομίας, Συγκοινωνιών, Γεωργίας και Εργασίας, που επρόκειτο να καταλάβουν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ.

Η αλήθεια είναι, ότι η ανάκρουση των συμφωνηθέντων στο Λίβανο προκάλεσε θύελλα αγανάκτησης στον κόσμο του Βουνού. Στις 27 Μαίου φτάνει ένα τηλεγράφημα στην αντιπροσωπεία της ΠΕΕΑ, που εκείνη την στιγμή βρισκόταν στο Κάιρο. Σε αυτό καταλεγόταν με ακρίβεια, ότι οι εκπρόσωποι της ΠΕΕΑ είχαν υπερβεί το όριο των εντολών τους. Επίσης, καταφερόταν τόσο εναντίον της παραμονής του Γεωργίου Παπανδρέου στην πρωθυπουργία, όσο και εναντίον των δυσμενών αναφορών του ιδίου έναντι του αντιστασιακού κινήματος. Η κατηγορηματική αποδοκιμασία από πλευράς του Βουνου προκάλεσε την παραίτηση του Αλέξανδρου Σβώλου, για να ανακληθεί τελικά λίγο αργότερα.( « Η απάντηση της ΠΕΕΑ», γράφει ο Στέφανος Σαράφης, «αντιστοιχούσε με διάψευση…Ο πρόεδρος Σβώλος σοκαρισμένος ήθελε να παραιτηθεί.»).

Τελικά, όμως, η Αριστερά μη θέλοντας να κατηγορηθεί για άρνηση των συμφωνηθέντων προχωρά σε αλλαγή της πολιτικής της γραμμής. Με νέο τηλεγράφημα της η ΠΕΕΑ προς την ΕΑΜική αντιπροσωπεία στο Κάιρο δίνει συμβουλές για βελτίωση ης συμφωνίας, στην οποία θα περιλαμβάνονται άμεση επίλυση του πολιτειακού, στην εγκατάσταση τμήματος της Κυβερνήσεως στο Βουνό, στην ανάληψη από την Αριστερά των υπουργείων Εσωτερικών και Στρατιωτικών, καθώς και την άμεση καταδίκη των Ταγμάτων Ασφαλείας…Επίσης, ανακαλεί άμεσα στην Ελλάδα τον Πέτρο Ρούσσο, τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη, καθώς και τον Στέφανο Σαράφη, ο οποίος θα καταθέσει την παραίτηση του από την αρχηγεία του ΕΛΑΣ, η οποία τελικά δεν θα γίνει δεχτή. Για να κλείσουμε αυτό το δύσκολο κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορίας και επειδή εμάς δεν μας αρέσουν οι εύκολοι αφορισμοί και οι γνωματεύσεις, θα καταθέσουμε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα για το πώς αντιμετώπισαν την πολιτική του Λιβάνου οι αντιμαχόμενες παρατάξεις.

Το πρώτο αφορά την αντίδραση του ίδιου του Άρη Βελουχιώτη σε μια κατ’ ιδίαν συνομιλία του με τον Καπετάν Ερμή στο Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ, μόλις έγιναν γνωστές οι γνωματεύσεις από τον Λίβανο:

-(καπετάν Ερμής) Να φτύσεις πάνω, φτύνεις τα μούτρα σου, να φτύσεις κάτω, φτύνεις τα γένια σου..

( Άρης) ….για μένα, για όλους μας είναι προδοσία. Αργότερα θα μάθουμε ποιος είναι υπεύθυνος. Πρέπει να μάθουμε. Άκου Ερμή, είναι ολοφάνερο. Με τους Γερμανούς σε λίγο ξεμπερδεύουμε. Αλλά για μας δεν θα έχει τελειώσει ο αγώνας. Τώρα πρέπει να αντισταθούμε κατά των Εγγλέζων. Θα κάνουν ότι είναι δυνατόν για να μας καθίσουμε στο σβέρκο.

Το Δεύτερο αποτελεί μέρος από ομιλία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου το 1964, όταν δηλαδή ήταν αρχηγός του κόμματος της ΕΡΕ : “Πιστεύω ακραδάντως, ότι, όπως είχαν εξελιχθεί τα πράγματα μέχρι του έτους 1944-΄υστερα από τόσας παραλείψεις και εσφαλμένας ενέργειας( κυριώτερα των εσφαλμένων ενεργειών υπήρξεν η εκ μέρους των Άγγλων ενίσχυσις του ΕΛΑΣ με όπλα, πολεμοφόδια και χρήμα)-, δεν απέμενε, διά να σωθή η Ελλάς, και διά να επιστρέψη εις την γην της το νόμιμον Κράτος, άλλη λύσις από εκείνην, την οποίαν επέλεξεν εις τον Λίβανον ο Γεώργιος Παπανδρέου….”