Σαν σήμερα, 29 Σεπτεμβρίου 1941

Η σφαγή του Μπάμπι Γιαρ

Το σπουδαιότερο περιστατικό ομαδικής εκτέλεσης των Εβραίων της Σοβιετικής Ένωσης έλαβε χώρα μεταξύ 29 και 30 Σεπτεμβρίου 1941, σ’ ένα μεγάλο φαράγγι στα δυτικά προάστια του Κιέβου, γνωστό ως Μπάμπι-Γιαρ. Ο γερμανικός στρατός κατοχής, μαζί με μονάδες των SS και της αστυνομίας άρχισαν να σχεδιάζουν μέτρα κατά των Εβραίων της περιοχής αμέσως μετά την κατάληψη της ουκρανικής πρωτεύουσας, στις 19 του μήνα.

Πέντε μέρες αργότερα, μια φωτιά που ξέσπασε από νάρκες που είχαν τοποθετήσει στο κέντρο της πόλης οι Σοβιετικοί καθώς υποχωρούσαν, η οποία κατέστρεψε μια έκταση ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου, αποτέλεσε την αφορμή για την εξόντωση ολόκληρου του εβραϊκού πληθυσμού.

Την Κυριακή, 28 Σεπτεμβρίου, η νεοσυσταθείσα ουκρανική αστυνομία εξέδωσε 2,000 αντίγραφα μιας διαταγής στα ρώσικα, τα ουκρανικά και τα γερμανικά, η οποία ανέθετε στους Εβραίους της περιοχής του Κιέβου να συγκεντρωθούν το επόμενο πρωί σ’ ένα σταυροδρόμι κοντά στο εβραϊκό και το ορθόδοξο νεκροταφείο, φέροντας μαζί τους «έγγραφα, χρήματα και ρούχα». Το ρωσικό κείμενο τόνιζε ότι όσοι δεν υπάκουαν στην εντολή θα εκτελούνταν. Χιλιάδες Εβραίοι, οι περισσότεροι απ’ τους οποίους περίμεναν να απελαθούν, εμφανίστηκαν στο σημείο, το οποίο βρισκόταν κοντά στο σταθμό των τραίνων. Ωστόσο, αντί γι’ αυτό που περίμεναν, οδηγήθηκαν στο φαράγγι και εκτελέστηκαν απ’ την Sonderkommando, μια μονάδα που ανήκε στην Einsatzgruppe της Υπηρεσίας Ασφαλείας.  Επίσης, στην επιχείρηση ήταν παρούσες και εφεδρικές μονάδες της γερμανικής αστυνομίας, όπως επίσης και Ουκρανοί ομόλογοι τους. Σύμφωνά με σύγχρονες μελέτες, ο αριθμός των εκτελεσμένων έφτασε τις 33.771.

Μετά τον πόλεμο, το Κ.Κ.Σ.Ε., απαγόρευσε τις σοβαρές μελέτες σχετικά με το συμβάν, κάνοντας αναφορά στις τελετές μνήμης «στους πολίτες του Κιέβου» που σκοτώθηκαν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Ούτε στη Δύση, το γεγονός ήταν ιδιαίτερα γνωστό, ούτε ερευνήθηκε περισσότερο. Νέο ενδιαφέρον για την υπόθεση προέκυψε μετά το 1991, όταν άνοιξαν τα σοβιετικά αρχεία που παρείχαν σχετικές πληροφορίες. Στη Γερμανία υπήρξαν ταραχώδεις συζητήσεις σχετικά με την συνευθύνη της Βέρμαχτ τόσο σ’ αυτή τη σφαγή, όσο και γενικότερα στο Ολοκαύτωμα.

Brandon Ray and Lower Wendy (eds.), The Shoah in Ukraine: History, Testimony, Memorialization, Indiana University Press 2008.