Σαν σήμερα, 25 Αυγούστου 1944

Η απελευθέρωση του Παρισιού

Του Νίκου Ζάικου*

Η απελευθέρωση του Παρισιού υπήρξε η κατάληξη της αναμέτρησης ανάμεσα στη Γαλλική Αντίσταση και στη Γερμανική Φρουρά της μέχρι τότε κατεχόμενης πρωτεύουσας της Γαλλίας, που ξεκίνησε στις 19 Αυγούστου 1944 και έκλεισε μια εβδομάδα μετά, στις 25 Αυγούστου 1944, με την ήττα και την παράδοση της Γερμανικής Φρουράς.

Τα γερμανικά στρατεύματα αποχώρησαν από το Παρίσι έπειτα από χρόνια πολεμικής κατοχής. Τον Μάιο του 1940, η Βέρμαχτ εισέβαλε στη Γαλλία για να γίνει ένα μήνα αργότερα φανερό ότι ο γαλλικός στρατός δεν ήταν σε θέση να αναχαιτίσει τη γερμανική επίθεση. Τον Ιούνιο του 1940, καταρτίστηκε μια Συμφωνία Εκεχειρίας, την οποία υπέγραψε για τη γαλλική πλευρά ο 84χρονος στρατάρχης Ανρί Φιλίπ Πεταίν, ήρωας του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Συμφωνία διαίρεσε τη Γαλλία σε δύο ζώνες. Το βόρειο και το δυτικό τμήμα της χώρας, καθώς και η ακτή του Ατλαντικού ορίστηκε ότι θα τελούν υπό γερμανική κατοχή, ενώ στο υπόλοιπο έδαφος της χώρας, την «ελεύθερη ζώνη», παραχωρήθηκε ένα καθεστώς αυτονομίας μέχρι τον Νοέμβριο του 1942. Συνεπώς, από τον Ιούνιο του 1940, η Περιφέρεια του Παρισιού αποτέλεσε κατεχόμενη περιοχή, ενώ το νότιο τμήμα της χώρας ονομάστηκε «Γαλλικό Κράτος» -εν αντιθέσει προς την προπολεμική ονομασία «Γαλλική Δημοκρατία»- με επικεφαλής τον στρατάρχη Πεταίν και είχε ως προσωρινή πρωτεύουσα το Βισύ, μια λουτρόπολη της κεντρικής Γαλλίας. Το καθεστώς του Βισύ, που τυπικά έφερε την ευθύνη για τη διακυβέρνηση όλης της χώρας, εφάρμοσε ένα αυταρχικό πρόγραμμα «Εθνικής Επανάστασης». Η Γαλλία μετατράπηκε από δημοκρατικό κράτος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών σε σύμμαχο της ναζιστικής Γερμανίας και συνεργό στη δίωξη των Εβραίων όλης της χώρας. Το χρονικό της βίαιης απομάκρυνσης παιδιών ηλικίας από 2 έως 12 ετών από τους γονείς τους, της πολυήμερης κράτησής τους υπό βάναυσες συνθήκες και της εκτόπισης των παιδιών αυτών στο Αουσβιτς συγκλονίζει την ανθρώπινη συνείδηση. Ειδικότερα, οι Εβραίοι της περιοχής του Βισύ υπήρξαν οι μόνοι στην Ευρώπη, που εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα θανάτου από περιοχή στην οποία δεν υπήρξε καμία γερμανική στρατιωτική παρουσία. Εκτός από τη διάσταση αυτή, μέχρι το τέλος του πολέμου, στο έδαφος του καθεστώτος του Βισύ θανατώθηκαν περίπου 150.000 όμηροι, 70.000 άτομα περιορίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και περίπου 700.000 άνδρες και γυναίκες στρατολογήθηκαν για παροχή εργασίας στη Γερμανία.

Μαζικές απεργίες παραλύουν τα πάντα

Στα μέσα Αυγούστου του 1944, το Παρίσι παρουσίαζε μια εικόνα παράλυσης. Ενώ ήταν γνωστό ότι τα αγγλοαμερικανικά στρατεύματα προέλαυναν στη Γαλλία, στο Παρίσι απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων στα τρένα, στον υπόγειο σιδηρόδρομο, στην αστυνομία και στα ταχυδρομεία βαθμιαία κλιμακώθηκαν σε μια μαζική απεργία. Παράλληλα με αντιναζιστικές διαδηλώσεις, μέλη του γαλλικού αντιστασιακού κινήματος, τα περισσότερα ελαφρά οπλισμένα ή εντελώς άοπλα, άρχισαν να καταλαμβάνουν στρατηγικά σημεία της πόλης, όπως δημόσια κτίρια και αστυνομικά τμήματα και να προκαλούν βλάβες στα οχήματα και στην υλικοτεχνική υποδομή των κατοχικών στρατευμάτων.

Στις 19 Αυγούστου 1944, στους άδειους δρόμους της πόλης εμφανίστηκαν γερμανικά άρματα μάχης, ημιερπυστριοφόρα, φορτηγά ρυμουλκά και οχήματα με Γερμανούς στρατιώτες, προδίδοντας την υποχώρηση των Γερμανών. Αμέσως ξέσπασαν αψιμαχίες ανάμεσα σε ελεύθερους σκοπευτές της Αντίστασης και Γερμανούς στρατιώτες, ενώ στους δρόμους αναρτήθηκαν αφίσες που καλούσαν «όλους τους άνδρες από 18 ώς 50 ετών να ταχθούν στον αγώνα κατά του εισβολέα». Στις μέρες που ακολούθησαν, άμαχοι Γάλλοι κάθε ηλικίας, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, συμμετείχαν στις όλο και πιο σκληρές μάχες, υψώνοντας οδοφράγματα και ενισχύοντας την Αντίσταση με κάθε τρόπο.

Στις 24 Αυγούστου, πλήθη πολιτών υποδέχθηκαν δυνάμεις γαλλικών τεθωρακισμένων και αμερικανικού πεζικού στο Παρίσι. Οι κατοχικές δυνάμεις της πόλης είχαν ήδη καταρρεύσει και, μετά από μια καθοριστική τελική μάχη, ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης, στρατηγός Ντίτριχ φον Χόλτιτς, παραδόθηκε. Η εντολή του Χίτλερ να ισοπεδωθεί η πρωτεύουσα της Γαλλίας σε περίπτωση γερμανικής ήττας δεν πραγματοποιήθηκε. Την επόμενη μέρα, ο χαρισματικός στρατηγός Ντε Γκωλ απευθύνθηκε σε ένα ενθουσιώδες πλήθος, τονίζοντας την εθνική ενότητα και αγωνιστικότητα χωρίς έμφαση στη συμβολή των Συμμάχων. Στη νέα πραγματικότητα, το Βισύ δεν θα θεωρούνταν αντιπροσωπευτικό της «πραγματικής» Γαλλίας: «Παρίσι μαρτυρικό! Αλλά Παρίσι απελευθερωμένο! Απελευθερωμένο χάρη στο ίδιο, απελευθερωμένο χάρη στον λαό του με τη βοήθεια των γαλλικών στρατευμάτων με την υποστήριξη και τη βοήθεια όλης της Γαλλίας, της Γαλλίας που μάχεται, της μοναδικής Γαλλίας, της πραγματικής Γαλλίας, της αιώνιας Γαλλίας!».

* Ο κ. Νίκος Ζάικος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

Αναδημοσίευση από την Καθημερινή